ذوالفقار نام شمشیر علی ابن ابوطالب بودهاست.
«ذوالفَقار» واژهای عربی به معنای «صاحب فقرات» است. فقره خود به معنای مهره کمر است. گفتهشدهاست چون بر پشت این شمشیر خراشهای پست و هموار بوده، آن را بدین نام خواندهاند.[۲][۳]
عموماً پنداشته میشود که ذوالفقار دارای دو تیغه یا دو زبانه بوده، اما به قول دهخدا «این گمان بر اصلی نیست»[۳] و تنها ابن شهر آشوب در کتاب المناقب، ذوالفقار را شمشیری دوشاخه دانستهاست.[۱]
در برخی منابع، این شمشیر با گودیهای کوچک تزئینی[۴][۵][۶] و با تیغهای دارای شیاری بلند و باریک از کنار دسته تا نوک که شیارهایی باریک از آن به طرف سوی نوک شمشیر داشته[۷][۸] توصیف شدهاست. همچنین در حدیثی منتسب به جعفر بن محمد، امام ششم شیعه دلیل نامگذاری آن شباهت شیارهایش به مهرههای کمر است.[۹][۸][۱۰] در حدیثی منتسب به محمد بن علی، امام پنجم شیعه در بحارالانوار درباره دلیل نامگذاری این شمشیر آمدهاست:[۱۱] «زیرا علی علیهالسلام با شمشیر ذوالفقار به هیچ کس ضربتی نزد، مگر اینکه او را در دنیا از خانواده و زن و فرزندانش جدا کرد و در آخرت او را از بهشت جدا ساخت.»[۱۲]